Ξηροπόταμος Δράμας

Ένας τόπος γεμάτος ιστορία

Δεμίσης Κ. Γεώργιος 2009

Ο Ξηροπόταμος είναι κωμόπολη του νομού Δράμας.Το χωριό μας είναι χτισμένο αμφιθεατρικά στους πρόποδες του όρους Φαλακρού, σε υψόμετρο 270 μέτρων, σε απόσταση περίπου 5 χιλιομέτρων από την πόλη της Δράμας, στην οποία ανήκει και διοικητικά, ως ξεχωριστό δημοτικό διαμέρισμα.

Η σημερινή ονομασία του χωριού μας είναι σχετικά πρόσφατη.Με βασιλικό διάταγμα του 1919 συστήνεται η κοινότητα Βησσοτσάνης, ενώ το 1927 μετονομάζεται σε κοινότητα Ξηροποτάμου, πιθανόν λόγω της ύπαρξης του ρέματος Ντούμπαρη, δυτικά του συνοικισμού.

Οι κυριώτερες εκδοχές για την προέλευση του ονόματος Βησσοτσάνη είναι δύο. Σύμφωνα με την πρώτη εκδοχή, το τοπονύμιο συνδέεται με το θρακικό φύλο των Βησσών ή Βεσσών. Οι Βησσοί ζούσαν στις κορυφές και στα υψίπεδα του Φαλακρού. Το μαντείο των Βησσών, φημιζότανε στην αρχαιότητα, για την αξιοπιστία των χρησμών του.Το επισκέφτηκαν διάσημοι πολιτικοί ηγέτες, όπως ο Μ. Αλέξανδρος, ο Ρωμαίος ανθύπατος της Μακεδονίας Οκτάβιος Γάιος κι άλλοι. Ονομάστηκαν έτσι, σύμφωνα με τον Λουκιανό:εκ των πολλών βοών τους οποίους εκτρέφει η χώρα των».

Η δεύτερη εκδοχή υποστηρίζει ότι παράγεται από την σλαβική λέξη Βισόκ που σημαίνει ψηλός, λόγω του υψώματος στο οποίο ήταν κτισμένος ο οικισμός.Το δεύτερο συνθετικό προέρχεται, σε κάθε περίπτωση από την τουρκική λέξη τσιάν που σημαίνει κουδούνι. Την εποχή της τουρκικής κατάκτησης είναι βέβαιο λοιπόν ότι στην περιοχή υπήρχαν κοπάδια με αιγοπρόβατα. Η αίσθηση του ήχου που δίνει το αντικείμενο, αλλά και η ονομασία του καθορίζουν ασφαλέστερα την επικράτηση της ονομασίας του τόπου.

Βησοτσάνη ή Βησ(σ)ότσιανη ή Βησσωτσιάνη και Βισώτζιανη είναι διάφορες ονομασίες που συναντά κανείς στις λιγοστές γραπτές πηγές του 19ου αιώνα (Μερτζίδης, Σχοινάς, Χατζηκυριακού), που αναφέρονται στον Ξηροπόταμο.Η παλαιότερη γραπτή αναφορά είναι Βισώτζιανη από το βρέβιο της Κοσίνιτσας στο Παγγαίο.Το χειρόγραφο αυτό χρονολογείται στο 17ο αιώνα.Το σπουδαιότερο ωστόσο γραπτό κειμήλιο του Ξηροποτάμου είναι ο Κώδικας του Ιερού Ναού του Αγίου Γεωργίου του 1906, όπου το χωριό μας ονομάζεται Βησσοτσάνη.

Η πλειοψηφία των κατοίκων του Ξηροποτάμου είναι ντόπιοι. Είναι γηγενείς Μακεδόνες που ζουν στην περιοχή αυτή πάρα πολλά χρόνια. Κανείς δεν μπορεί με βεβαιότητα και ακρίβεια να προσδιορίσει χρονικά, την ύπαρξη του χωριού. Το σίγουρο πάντως είναι, αυτό το μαρτυρούν τα ευρήματα της περιοχής, ότι ο Ξηροπόταμος έχει αδιάλειπτη οικιστική συνέχεια, από την εποχή του χαλκού μέχρι σήμερα.Ο χώρος μεταξύ του υψώματος Μαυρουδή από την ανατολική πλευρά, οι αναβαθμίδες ανάμεσα στον ορεινό όγκο και την πεδιάδα της Δράμας νότια, το ρέμα Ντούμπαρη προς τα δυτικά και τον νότιο ορεινό όγκο του Φαλακρού, αποτέλεσε το περιβάλλον νεολιθικού κατοίκου της περιοχής.

Αμέσως ανατολικά από το χωριό βρίσκεται ο πευκόφυτος, βραχώδης (κυρίως δυτικά) λόφος του Προφήτη Ηλία.Το ανατολικό τμήμα όπου συλλέγονται όστρακα, καλλιεργείται εν μέρει σε δύο επίπεδα.Υπάρχει πηγή ελάχιστα ΒΔ. Σε μικρή απόσταση προς Β. υψώνονται βουνά εν μέρει δασωμένα.Προς τις άλλες κατευθύνσεις η έκταση είναι πεδινή σε πολύ μεγάλη ακτίνα.Ο λόφος είναι ορατός από πολύ μεγάλη απόσταση.Η επιφανειακή κεραμεική είναι γενικά νεολιθική και της ύστερης εποχής χαλκού.Κατά καιρούς έχουν ανακαλυφτεί διάφορα αρχαιολογικά ευρύματα:κυλινδρικό πόδι από τράπεζα, χονδροειδής κεραμεική, λαβές κυλινδρικές, στριφτές, αυλακωτές, ελληνιστικού τύπου west slope, ρωμαικά.

Οι νεολιθικοί άνθρωποι ζούσαν σε καλύβες πάνω στην τούμπα του Π. Ηλία, για να αποφεύγουν τα νερά, τις πλημμύρες και τους εχθρούς.Ήταν φτιαγμένες από ξύλα, κλαδιά και πηλό. Εξημέρωναν το βόδι και την αγελάδα και αργότερα τα άλογα, που έβοσκαν στα απέραντα λιβάδια της περιοχής.

Στην εποχή του σιδήρου, ανήκει σύνολο ταφικών τύμβων που εντοπίστηκαν, στην περιοχή της βιομηχανικής ζώνης το καλοκαίρι του 1979 και αποτελούν την μόνη θέση της εποχής αυτής στην περιοχή.Στους τρεις τύμβους που ανασκάφτηκαν βρέθηκαν ταφές – καύσεις, ταφές σε τεφροδόχα αγγεία και σε πιθάρια μαζί με διάφορα κτερίσματα.Μοναδική, από όσο γνωρίζουμε, είναι η ταφή ζώου (σκύλου) σε πιθάρι που βρέθηκε σε έναν από τους ανασκαμμένους τύμβους μαζί με ταφές-καύσεις ανθρώπων.Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν και τα αγγεία των τύμβων, τοπικά θρακικά μαζί με αγγεία από τη νότια Ελλάδα.Ενώ για πρώτη φορά φαίνεται καθαρά στους τύμβους η άμεση σχέση των ευρυμάτων της Ανατολικής Μακεδονίας με τα αντίστοιχα της Κεντρικής, και ιδιαίτερα των προϊστορικών τύμβων της Βεργίνας.

Στην ανατολική πλευρά του Ξηροποτάμου, στο ύψωμα Μαυρουδή, έχει εντοπιστεί αρχαίο κάστρο και πόλισμα σε έναν οχυρό λόφο που ονομάζεται Καλελίκ(592 μέτρα υψόμετρο).Το πόλισμα ήταν χτισμένο στην κορυφή και στη νότια πλαγιά του λόφου, όπου διακρίνονται καθαρά ερείπια κτηρίων με τοιχοδομία από αργούς λίθους, χωρίς τη χρήση κονιάματος, και ανευρίσκονται όστρακα αβαφών αγγείων και πίθων.Στη βόρεια πλευρά του λόφου διακρίνεται μια κατασκευή μεταγενέστερη με χρήση κονιάματος, ενώ στους ΝΑ πρόποδες αποκαλύφτηκε τμήμα υδραγωγείου ρωμαικών χρόνων.Κατά πάσα πιθανότητα στο χώρο αυτό υπήρχε ρωμαική κώμη(Vici).Βέβαια δεν είναι γνωστή η οικιστική του μορφή και οργάνωση και έτσι είναι ελάχιστες οι γνώσεις μας για τη ζωή των κατοίκων της περιοχής.Το πόλισμα αυτό ο Μερτζίδης το θεωρεί θρακικό και πιστεύει ότι είναι κτίσμα των Βησσών.Από το παλιό μάλιστα όνομα του χωριού Βησό-τσιανη (Βησσότζανη) συμπεραίνει ότι το αρχαίο πόλισμα ονομαζόταν Βέσσα ή Βήσσα και αργότερα προστέθηκε στο όνομά του η κατάληξη –τσιανη.

Κατά τα βυζαντινά χρόνια η περιοχή παρέμεινε ακόμη αγροτική.Η γη ήταν διαιρεμένη σε μεγάλες ιδιοκτησίες ή μετόχια που καλλιεργούνταν από πάροικους αλλά και ελεύθερους καλλιεργητές.Τα αγροτικά προιόντα ήταν βασική πηγή επιβίωσης των κατοίκων, ενώ η φορολογία από την καλλιέργεια των αγρών αποτελούσε για το κράτος την κύρια φορολογική πηγή.Είναι κατά πάσα πιθανότητα και η εποχή που το χωριό αλλάζει θέση.Η εγκατάλειψη του κάστρου στο Καλελίκ, συνδέεται ασφαλώς και με τη μετακίνηση των κατοίκων στη σημερινή θέση του χωριού.

Με την κατάληψη της περιοχής από τους Οθωμανούς, οι χριστιανικοί πληθυσμοί υπέστησαν φοβερούς διωγμούς.Εγκαταστάθηκαν στο χωριό Τούρκοι(Κονιάρηδες και Γιουρούκηδες), ενώ δεν ήταν και λίγοι αυτοί που εξισλαμίστηκαν.Συνέπεια της τουρκικής κατάκτησης ήταν η ελάττωση του πληθυσμού με διωγμούς, φόνους, παιδομάζωμα.Οι περιουσίες των χριστιανών περιήλθαν στους Τούρκους καθώς και όλα τα δημόσια κτίρια, εκκλησίες κ.α. Πολλοί κάτοικοι του χωριού μετανάστευσαν προς όλες τις κατευθύνσεις.Το μεγαλύτερο τμήμα όμως του πληθυσμού κατέφυγε στο βόρειο ορεινό συγκρότημα του Φαλακρού και την ευρύτερη οροσειρά της Ροδόπης.

Στα οθωμανικά χρόνια ζει μια σημαντική μουσουλμανική κοινότητα στο χωριό, η οποία καλλιεργεί τα ιδιόκτητα τσιφλίκια στον κάμπο του Ξηροποτάμου και παράλληλα ασχολείται και με την κτηνοτροφία. Η γη που αφέθηκε στους χριστιανούς περιοριζόταν στις ορεινές περιοχές.Στα μουσουλμανικά μνημεία του χωριού συγκαταλέγονταν λουτρά (hamam), τζαμί, ιεροδιδασκαλείο, νεκροταφεία. Σήμερα δυστυχώς σώζονται μόνο τα ερείπια του τζαμιού, στο κέντρο του χωριού.

Η ραγδαία ανάπτυξη της παραγωγής καπνού στην περιοχή μας τις πρώτες δεκαετίες του 19ου αιώνα, οδηγεί αρκετές οικογένειες από την Πίνδο, την Ήπειρο, τη δυτική και κεντρική Μακεδονία, τη Θεσσαλία κ.α. να έρθουν και να εγκατασταθούν στο χωριό.Κύριο χαρακτηριστικό των οικονομικών συνθηκών που επικρατούσαν στα μισά του 19ου αιώνα, είναι η πρόσληψη μεγάλου αριθμού εποχιακών εργατών στα μεγάλα τσιφλίκια της περιοχής (Τουρκοχωρίου, Άνω και Κάτω Κουτρούλιοβα, Ουτσιουρούμ) και η πρώτη εμφάνιση της μισθωτής εργασίαςΕίναι η περίοδος που ο Ξηροπόταμος, διπλασιάζει θα λέγαμε το χριστιανικό πληθυσμό του.Οι νέοι κάτοικοι αφομοιώνουν το γλωσσικό ιδίωμα και την παράδοση των γηγενών.

Μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα οι χριστιανοί κάτοικοι του χωριού, δεν είχαν διαμορφωμένη και ξεκάθαρη εθνική συνείδηση. Αν και σλαβόφωνοι, ήταν προσηλωμένοι στο Οικουμενικό Πατριαρχείο και την ορθοδοξία.Η γλώσσα του Ξηροποτάμου ήταν ένα τοπικό ιδίωμα, δημιούργημα της συγχώνευσης γλωσσικών στοιχείων της ελληνικής, της βουλγαρικής και της τουρκικής γλώσσας.Στις μέρες μας το γλωσσικό αυτό ιδίωμα έχει σχεδόν εξαφανιστεί.Μόνο οι ηλικιωμένοι κάτοικοι του Ξηροποτάμου χρησιμοποιούν τη γλώσσα αυτή στην καθημερινή τους επικοινωνία.Η γλώσσα του Ξηροποτάμου, με ελάχιστες παραλλαγές, είναι ίδια με τη γλώσσα των υπόλοιπων χωριών του Φαλακρού όγκου (Μοναστηράκι, Πετρούσα, Πύργοι, Βόλακας).

Στα χρόνια της μακεδονικής έντασης-μακεδονικού αγώνα, η βουλγαρική προπαγάνδα προσπάθησε αρκετές φορές να δημιουργήσειεξαρχική ενορία στο χωριό.Το 1904-1906 η εκκλησία του αγίου Γεωργίου παραμένει κλειστή.Με τις μεθοδικές και επίμονες προσπάθειες του μητροπολίτη Χρυσοστόμου ο ναός ξανανοίγει για λογαριασμό της ελληνορθοδόξου κοινότητας Βησσοτσάνης.

Τον Φεβρουάριο του 1906 επισκέπτεται τη Βησοτσάνη ο Χρυσόστομος με τον διάκονό του Θεμιστοκλή. Φιλοξενείται στο σπίτι του Ιωάννη Σαμαρά όπου κλήθηκαν οι δημογέροντες και οι επιφανείς Έλληνες του χωριού.Ο μητροπολίτης τους παροτρύνει να συστήσουν το συντομότερο Επιτροπή Άμυνας και να οργανωθούν εναντίον των κομιτατζήδων και των πρακτόρων της βουλγαρικής προπαγάνδας.

Ο αρχικομιτατζής Πανίτσα μπαίνει τακτικά στο χωριό και τρομοκρατεί τον πληθυσμό.Οι Έλληνες κάτοικοι της Βησσοτσάνης, ζούσαν κάτω από τη συνεχή πίεση των κομιτατζήδων.Αυτοί τους υποχρέωναν να πληρώνουν συνδρομή στο βουλγαρικό κομιτάτο και να γράφονται Εξαρχικοί.Είναι η περίοδος που οι Βούλγαροι κομιτατζήδες ελέγχουν απόλυτα τον ορεινό όγκο βόρεια του χωριού.

Από τον κώδικα του αγίου Γεωργίου πληροφορούμαστε ότι το 1906 η Βησοτσάνη είχε 135 περίπου οικογένειες πατριαρχικές, 55-60 εξαρχικές (βουλγαρικές), 35-40 μωαμεθανικές.Οι παραπάνω αριθμοί δείχνουν την μεγάλη υπεροχή του ελληνικού στοιχείου σε μια περίοδο ιδιαίτερα δύσκολη, όπου επικρατούσε η ένταση και η τρομοκρατία.Ο Γ. Χατζηκυριακού επισκεπτόμενος τον Ξηροπόταμο το 1906 γράφει:Η Βισοτσιάνη εμμένει ευσυνειδήτως εις την πατρώαν πίστην …διατηρούσα μεγάλην και ανιστορημένην εκκλησίαν και σχολείον αμφοτέρων των φύλων μετά δύο διδασκάλων».

Το 1910 η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου και το σχολείο παρέμειναν στα χέρια των πατριαρχικών, ενώ οι εξαρχικοί, με τη βοήθεια των Νεότουρκων, αγόρασαν μια καπναποθήκη, στο χώρο που σήμερα στεγάζεται το πνευματικό κέντρο, το ισόγειο της οποίας μετέτρεψαν σε εκκλησία και τον όροφο σε σχολείο.

Οι αιματηρές συγκρούσεις μιας δεκαετίας είχαν οδηγήσει στην καθιέρωση δύο ευδιάκριτων πυρήνων στο σλαβόφωνο Ξηροπόταμο. Ενός βουλγαρικού ή Εξαρχικού και ενός ελληνικού ή Πατριαρχικού. Οι δύο αυτοί πυρήνες- ουσιαστικά επρόκειτο για δύο πολιτικές παρατάξεις, τους Ελληνίζοντες και τους Βουλγαρίζοντες, αν και ομόγλωσσοι ή ακόμη και συγγενικοί, χωρίζονταν πλέον από σοβαρές διαφορές.Ιδιαίτερα μετά τη δολοφονία του συγχωριανού μας μακεδονομάχου Ι. Σαμαρά από τους Τούρκους το 1911. Οι Μακεδονομάχοι μεταλλιούχοι της Βησσοτσάνης(Ξηροποτάμου) είναι οι εξής:

Ι.Παπαϊωακείμ, (ιερέας), Ι.Εκλεμές, ΓλυκερίαΣαμαρά, Δ.Μανδρατζής.Στους καταλόγους των οικείων Συλλόγων αναφερόμενο Μακεδονομάχοι είναι :Θ.Τότσιος, Κ.Ρούτσου, Κ.Μανδρατζής, Γ.Δερμεντζής, Γ.Μαυρουδής, Ν.Σολάκης, Β.Θεολογίδης, Α.Αθανασιάδης, Β.Θεολόγος, Μητρούσης. Εξαιρετική δράση σημείωσε η Ροΐντα (Η)Λούση σύζυγος Γεωργίου.Ήταν πάντα ένοπλη και κινούνταν ως σύνδεσμος μεταξύ του χωριού και των ορεινών λιμεριών.

Την 1η Ιουλίου 1913, ύστερα από τουρκική σκλαβιά 540 ετών, ο Ξηροπόταμος απελευθερώνεται.Τα υποχωρούντα βουλγαρικά στρατεύματα ακολουθούν μερικοί φυγάδες Βούλγαροι, που ως τότε ήταν εγκατεστημένοι στο χωριό. Παράλληλα πρόσφυγες έρχονται από περιοχές της βόρειας Μακεδονίας.

Η υποχρεωτική ανταλλαγή πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας του 1924 που ξερίζωσε χιλιάδες οικογένειες από τις προγονικές εστίες τους και τις έσυρε εκατέρωθεν στην προσφυγιά, άλλαξε σημαντικά την πολιτισμική σύνθεση του πληθυσμού.Την περίοδο αυτή εγκαταλείπουν τον Ξηροπόταμο 400 περίπου Μουσουλμάνοι και λίγοι κάτοικοι για την Βουλγαρία.Ταυτόχρονα έρχονται και εγκαθίστανται 370 πρόσφυγες, οι περισσότεροι από τους οποίους κατάγονταν από την Ανατολική Θράκη (περιοχή Σαράντα Εκκλησιών), τη Μικρά Ασία και λιγοστοί από τον Πόντο.Το δυναμικό προσφυγικό στοιχείο έδωσε μια νέα ώθηση στην ανάπτυξη του χωριού μας. Άνθρωποι εργατικοί και προοδευτικοί, ενδιαφέρονταν για τα κοινά και συνετέλεσαν στο να εξελιχτεί ο τόπος αυτός.

Οι Βούλγαροι, στον πόλεμο του 1916-1917 κατέλαβαν τη Μακεδονία για δεύτερη φορά.Η παραμονή τους είναι μικρή αλλά αντιμετωπίζουν με ιδιαίτερη σκληρότητα τους Έλληνες κατοίκους του χωριού.

Στα δύσκολα χρόνια του Μεσοπολέμου ο Ξηροπόταμος γνωρίζει τη σκληρή στάση των διοικητικών και αστυνομικών οργάνων.Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι στην περίοδο της μεταξικής δικτατορίας είχε απαγορευτεί στους κατοίκους να τελούν τα πατροπαράδοτα έθιμα του Δωδεκαημέρου, με την πρόφαση ότι αυτά δεν ήταν ελληνοπρεπή.

Το 1941 οι Βούλγαροι καταλαμβάνουν για Τρίτη φορά τον Ξηροπόταμο. Πίστεψαν ότι η κατάσταση που δημιουργήθηκε ήταν οριστική και συνεπώς δεν έμεινε παρά να επιδωθούν στον εκβουλγαρισμό της περιοχής.Πρόεδροι κοινοτήτων, γραμματείς, δάσκαλοι, ιερείς, με τις οικογένειές τους εξορίστηκαν πέραν του Στρυμώνα ποταμού.Στη θέση τους τοποθετήθηκαν Βούλγαροι και απαιτούνταν από τους Έλληνες να επικοινωνούν μαζί τους στη βουλγαρική γλώσσα.Στα σχολεία διδάσκονταν μόνο βουλγαρικά και η λειτουργία στην εκκλησία γινόταν και αυτή στα βουλγαρικά.Δέκα πρόκριτοι του Ξηροποτάμου εκτοπίζονται άμεσα, πέρα από το Στρυμόνα, δηλώνοντας ότι αναχωρούν οικειοθελώς, χαρίζοντας τα υπάρχοντά τους στο βουλγαρικό κράτος.

Μερικοί βουλγαρίζοντες συγχωριανοί μας εκμεταλλεύτηκαν την πλεονεκτική θέση στην οποία βρέθηκαν στη διάρκεια της βουλγαρικής κατοχής σε βάρος των Ελλήνων κατοίκων του Ξηροποτάμου.Δεν έλειψαν έτσι και οι αντεκδικήσεις από τη μεριά των βουλγαριζόντων για τυχόν αδικίες σε βάρος τους προπολεμικά από τις ελληνικές αρχές.

Οι βουλγαρικές αρχές, ιδιαίτερα μετά τα γεγονότα της Δράμας αλλά και από την αρχή της κατοχής εξόπλισαν τους ντόπιους Βούλγαρους, όπως τους ονόμαζαν.Έτσι εμφανίστηκαν αστυφύλακες και αγροφύλακες που μιλούσαν βουλγαρικά και ελληνικά είχαν όμως ακμαίο βουλγαρικό φρόνημα και αποδείχτηκαν σκληροί διώκτες των συγχωριανών τους.Παρά την τρομοκρατία δεν δηλώθηκαν όλοι Βούλγαροι.Σύμφωνα με απογραφή του 1943, στον Ξηροπόταμο από τους 2.496 κατοίκους, μόνο οι 979 δήλωσαν βουλγαρική εθνική ταυτότητα.Το 1944 οι Βούλγαροι αποχωρούν οριστικά από την περιοχή, ενώ τους ακολουθούν μερικές οικογένειες βουλγαριζόντων κατοίκων του χωριού, οι οποίοι από τότε ζουν μόνιμα στη Βουλγαρία.

Ξεκινώντας κανείς την περιήγησή του μέσα στον οικισμό, θα σταθεί καταρχήν στην εκκλησία του νεομάρτυρα Θεοδώρου, η οποία βρίσκεται στη νοτιοδυτική πλευρά του χωριού μας, στο χώρο του Α΄νεκροταφείου Ξηροποτάμου.Πρόκειται για τον αρχαιότερο μεταβυζαντινό ναό της Ιεράς Μητροπόλεως Δράμας. Η εντοιχισμένη κτητορική επιγραφή της νότιας εισόδου αναφέρει ότι η εκκλησία κτίστηκε από τον μητροπολίτη Φιλίππων και Δράμας Παρθένιο Κατσακούλη το 1815, στις 15 Μαρτίου.Ο ναός από τα μέσα του 19ου αι χρησιμοποιείται ως κοιμητηριακός.Στα χρόνια βέβαια του μακεδονικού αγώνα και της πρώτης βουλγαρικής κατοχής λειτούργησε κάποιες φορές και ως ενοριακός.

Η εκκλησία τρίκλητη, ξυλόστεγη, με υπερυψωμένο γυναικωνίτη και υπόστεγο στην δυτική πλευρά, προσαρμόζεται πετυχημένα στο ελαφρά κεκλιμένο έδαφος.Η προσπέλαση στην εκκλησία γίνεται με δύο πόρτες.Από τη νότια μπαίνει κανείς κατευθείαν στον κυρίως ναό.Η άλλη, της δυτικής πλευράς, η οποία συνδυάζεται με το υπόστεγο, οδηγεί στον πρόναο ή καλύτερα στο γυναικωνίτη όπως συνηθίζεται να λέγεται.Έχει μεγαλύτερες διαστάσεις και τη χρησιμοποιούσαν πιο συχνά από τη νότια, αν κρίνει κανείς από το διαφορετικό σύστημα ασφαλείας.Η δυτική έκλεινε με κλειδαριά, ενώ η νότια μπορούσε να κλείνει με αμπάρα μόνο από μέσα.Η μια μακρινή της πλευρά, η βορινή, είναι χωμένη στη γη ώστε μπορεί κανείς να αγγίξει τα κεραμύδια της στέγης.Αυτός είναι και ο λόγος που δεν έχει παράθυρα.Οι ντόπιοι πιστεύουν ότι τους το απαγόρευαν οι Τούρκοι, ώστε να μη βλέπουν οι γκιαούρηδες τις χανούμισες που περνούσαν από τον πιο πάνω χωματόδρομο.

Στο ναό τιμάται, σύμφωνα με τη τοπική παράδοση, ο άγιος Θεόδωρος και εορτάζεται μια φορά το χρόνο, το Α΄Σάββατο των Νηστειών, χωρίς πανηγύρια.Η εκκλησία του αγίου Θεοδώρου δεν ολοκληρώθηκε.Οι ορθόδοξοι Ξηροποταμίτες της επόμενης γενιάς, άρχισαν να κτίζουν καινούρια, του Αγίου Γεωργίου, πιο μεγάλη, στο κέντρο της κοινότητας.Η παλαιά έμεινε για το νεκροταφείο

Συνεχίζοντας την περιήγησή του ο επισκέπτης θα κατευθυνθεί βόρεια και σε μικρή απόσταση θα φτάσει στον ενοριακό ναό του Αγίου Γεωργίου. Βρίσκεται και αυτός στη δυτική πλευρά του χωριού και πολύ κοντά στην πλατεία και στο πνευματικό κέντρο.Χτίστηκε στα μισά περίπου του 19ου αιώνα.Η περιοχή γύρω από την εκκλησία είναι από τις πιο πυκνοκατοικημένες του χωριού και ονομαζόταν παλαιότερα Βαρούσε ή Βαρόσι.Ακόμη και σήμερα μπορεί κανείς να δει μικρά δαιδαλώδη στενά σοκκάκια, στη γειτονιά αυτή.

Το πετρόκτιστο καμπαναριό έχει ημερομηνία κατασκευής το έτος 1898.Η στέγη του κωδωνοστασίου είναι μεταγενέστερη.Επισκευάστηκε το 1958.Στο προαύλιο χώρο της εκκλησίας λειτουργούσε το δημοτικό σχολείο και νηπιαγωγείο μέχρι και το έτος 1936.Η εκκλησία είναι τετράκλιτη, βασιλική με γυναικωνίτη από τις τρεις πλευρές.Πριν καεί είχε ξύλινη σκεπή και ξύλινο τρούλο.Υπήρχε νάρθηκας και γυναικωνίτης γύρω γύρω.Είχε επιβλητικό ξύλινο τέμπλο και περιμετρικά τοιχογραφίες που με τη φωτιά καταστράφηκαν ολοσχερώς. Στον κώδικα (1925)υπάρχουν έξοδα για την επισκευή του ναού, μιας και αυτός κάηκε τις προηγούμενες χρονιές..Σημαντική ανακαίνιση είναι αυτή του 1974, με παρεμβάσεις εσωτερικές αλλά και στον αύλειο χώρο. Η τελευταία επισκευή του ναού πραγματοποιήθηκε το 1981. Την ίδια εποχή σχεδιάζεται και θεμελιώνεται και η αίθουσα τελετών (Δεκέμβριος 1981).

Στη συνέχεια, περπατώντας κανείς ανατολικά θα φτάσει στη γραφική πλατεία, όπου δεσπόζει το κτήριο της κοινότητας (χτίστηκε το 1955).Ο χώρος αυτός αποτελεί το κοινωνικό και πολιτιστικό κέντρο του οικισμού.Εδώ πραγματοποιούνται όλα τα σημαντικά γεγονότα του Ξηροποτάμου, όπως και τα δρώμενα του Δωδεκαημέρου.

Πενήντα μέτρα βόρεια της πλατείας βρίσκονται τα ερείπια του μουσουλμανικού τεμένους.Αν και δεν έχει γίνει καμιά προσπάθεια συντήρησής του, η τοιχοδομία του διατηρείται σε καλή κατάσταση.Η παράδοση θέλει στην θέση αυτή να υπήρχε από την βυζαντινή ακόμα εποχή χριστιανικός ναός αφιερωμένος στην αγία Ειρήνη.

Η εκκλησία της Παναγίας είναι κοιμητηριακός ναός και βρίσκεται στο Β΄νεκροταφείο Ξηροποτάμου στη βόρεια άκρη του χωριού.Ο ναός στη σημερινή του μορφή χτίστηκε το 1980.Προυπήρχε μικρό παρεκκλήσι από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας, που οι κάτοικοι το ονόμαζαν η ζώνη της Παναγίας.Υπάρχει και η παράδοση που λέει ότι στο σημείο εκείνο η Παναγία έχασε τη ζώνη της, κατευθυνόμενη προς το Παγγαίο.Παλιά είναι και η ύπαρξη του νεκροταφείου.Οι μεγάλες πέτρινες ταφόπλακες που χρησιμοποιούνταν εκεί, μαρτυρούν την ύπαρξη του.

Κατηφορίζοντας νοτιοδυτικά φτάνουμε στο σχολείο του χωριού.Το παλιό, διώροφο, πετρόκτιστο κτήριο του 1936, εντυπωσιάζει τον επισκέπτη με τον όγκο και την ιδιαίτερη αρχιτεκτονική του. Στον προαύλιο χώρο του σχολείου πραγματοποιείται κάθε χρόνο το Διεθνές Φεστιβάλ Παραδοσιακών Χορών, την πρώτη βδομάδα του Αυγούστου.

Η εντατική ανοικοδόμηση των τελευταίων δεκαετιών έχει περιορίσει δραματικά τον αριθμό των παλιών κτηρίων του χωριού.Τα λίγα κτίσματα που διασώζονται έχουν τα τυπικά χαρακτηριστικά της τοπικής μακεδονικής αρχιτεκτονικής του περασμένου αιώνα.Ενδιαφέρον για τον επισκέπτη παρουσιάζουν οι οικίες Μπαΐρακτάρη, Αλεξιάδη κ.α.στο βόρειο τμήμα του χωριού.Η οικιστική ταυτότητα του χώρου συμπληρώνεται με τα πυκνά, διώροφα σπίτια, κολλημένα το ένα δίπλα στο άλλο χωρίς σχηματική και δομική αυτονομία.Οι αυλές είναι περιορισμένες και μεγαλώνουν προοδευτικά καθώς βγαίνουμε από το κέντρο του χωριού.

Μια δεύτερη περιπατητική διαδρομή, περιμετρικά του χωριού, θα μας οδηγήσει στη θέση Κουτρούλιβο, στο ναό των αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης που χτίστηκε το 1954 στη θέση προηγούμενου παρεκκλησίου, που υπήρχε από τα χρόνια της απελευθέρωσης.Η περιοχή εκείνη ήταν τότε πλούσια σε νερά. Στο Κουτρούλιοβο υπήρχαν δύο βρύσες οι οποίες δε σώζονται σήμερα.Με το νερό της περιοχής πότιζαν οι κάτοικοι τα χωράφια τους στον κάμπο.Στη γιορτή του αγίου κατέβαινε όλο το χωριό στην εκκλησία.Βόρεια του ναού, στη θέση άγαλμα υπήρχαν πηγάδια.

Με κατεύθυνση βόρεια θα φτάσουμε στον λόφο-τύμβο του προφήτη Ηλία.Οι Ξηροποταμίτες ονομάζουν αυτό το λόφο Βησσόκα και αποτελεί το σήμα κατατεθέν του χωριού.Έτος κατασκευής είναι το 1924.Προΰπήρχε ναός παλαιότερος και μικρότερος.Βρέθηκαν κατά την περίοδο εργασιών βυζαντινά κεραμίδια.Δίπλα από την εκκλησία ανακαλύφτηκαν μνήματα. Γιορτάζει στις 20 Ιουλίου και την ημέρα εκείνη όλο το χωριό ανεβαίνει στο λόφο για να προσκυνήσει.Ο πολιτιστικός σύλλογος παρουσιάζει μουσικοχορευτικές εκδηλώσεις.Γίνεται ένα σπουδαίο πανηγύρι.Τα παλιότερα χρόνια οι κατοικοι του χωριού ξενυχτούσαν πάνω στο λόφο χορεύοντας και τραγουδώντας.

Ο ιερός ναός αγίου Ευσταθίου βρίσκεται βορειοανατολικά του χωριού, στο Κοτσυφόρεμα και πιο συγκεκριμένα στη θέση Κουζ.Πρόκειται για μια περιοχή με ιδιαίτερη φυσική ομορφιά, με αρκετές πηγές νερού και ποικιλίες δέντρων: φλαμουριές, πεύκα, οπωροφόρα κ.α.Θεμελιώθηκε και εγκαινιάστηκε το 1993.Χτίστηκε με προσωπική εργασία των κατοίκων του χωριού.Ο χώρος προσφέρεται για αναψυχή.Στη γιορτή του αγίου, την παραμονή γίνεται εσπερινός και λειτουργία το πρωί.Ακολουθεί πανηγύρι και κουρμπάνι από τους κυνηγούς.Παίρνει μέρος όλο το χωριό.

Στη χαμηλότερη κορυφή του βουνού, βόρεια του χωριού και σε υψόμετρο περίπου 400 μέτρων βρίσκεται το ξωκλήσι του Μιχαήλ Αρχαγγέλου.Υπάρχει οδική και περιπατητική πρόσβαση Από το ύψος αυτό η θέα της Ηδωνίδας γης είναι μαγευτική.Το τοπίο απλώνεται πανοραμικό.

Στην δυτική έξοδο του χωριού και πριν τη βιομηχανική ζώνη, βρίσκεται το ξωκκλήσι Πέτρου και Παύλου. Είναι η νεότερη, χρονολογικά εκκλησία του χωριού μας.Ανήκει στην ενορία.Θεμελιώθηκε το 2002 δεν έχει όμως ολοκληρωθεί ακόμη.Χτίστηκε με δωρεές των κατοίκων.Στο δεύτερο προαύλιο της εκκλησίας έχει χτιστεί και το καινούριο νεκροταφείο του χωριού.

Η συναρπαστικότερη όμως περιηγητική διαδρομή που εντυπωσιάζει τον επισκέπτη είναι στο φαράγγι του Ξηροποτάμου.Βρίσκεται στη νότια πλευρά του όρους Φαλακρού, στην τοποθεσία«Ντούμπαρη ρέμα» πάνω από την βιομηχανική περιοχή.Απέχει 10 χλμ. από την πόλη της Δράμας λίγο μετά την έξοδο από το χωριό. Στα μέσα περίπου της απόστασης Ξηροποτάμου-βιομηχανικής ζώνης, υπάρχει σηματοδοτημένη δεξιά διακλάδωση που σε μικρή απόσταση οδηγεί στην παλιά ρωμαϊκή γέφυρα και στη συνέχεια, σε βόρεια πορεία, στην αναρριχητική πίστα Ξηροποτάμου (έχουν ανοιχθεί μέχρι τώρα 16 διαδρομές ύψους μέχρι και 20 μέτρα και δυσκολίας από IV έως VIII βαθμού).

Από το σημείο αυτό το φαράγγι ελίσσεται μέσα σε πανύψηλα βράχια και πυκνή βλάστηση, παρέχοντας καταφύγιο σε πλήθος ειδών της χλωρίδαςκ αι της πανίδας (ζαρκάδι, αλεπού, λύκος, αγριογούρουνο καστανιές, φουντουκιές, μουριές(κ.α).

Άγνωστο στον περισσότερο κόσμο προσφέρει ένα από τα πιο εντυπωσιακά τοπία της περιοχής μας.Το έδαφος είναι στρωμένο με πέτρες χειμάρρων.Σε πολλά σημεία γίνεται ιδιαίτερα στενό.Το μήκος του ξεπερνά τα έξι χιλιόμετρα.

Το πλάτος του ποικίλει:σε ορισμένα σημεία αγγίζει τα 15 μέτρα και σε άλλα στενεύει στα 3 με 4 μέτρα.Στο τελείωμα του φαραγγιού ξεκινούν οι ορθοπλαγιές όπου βρίσκονται τα αναρρηχιτικά πεδία του Φαλακρού, Διαθέτουν πολλές διαδρομές μεγάλων υψομετρικών διαφορών και χαρακτηρίζονται από τα συναρπαστικότερα του ελλαδικού χώρου.

Παραδοσιακά οι κάτοικοι του ασχολούνταν με την γεωργία και ειδικότερα με την παραγωγή καπνού στον κάμπο της Δράμας, και την κτηνοτροφία. Τις δεκαετίες του 1970 και 1980 μεγάλο μέρος των κατοίκων του μετανάστευσαν στην Γερμανία σε αναζήτηση καλύτερης τύχης. Η ενασχόληση με τη γεωργία έχει εγκαταλειφθεί σε μεγάλο βαθμό. Οι περισσότεροι κάτοικοι του Ξηροποτάμου υπενοικιάζουν τα χωράφια τους σε μεγαλύτερους καλλιεργητές που επιτυγχάνουν, μέσω αυτής της συγκέντρωσης, καλύτερη σχέση επένδυσης-απόδοσης.Σημαντική πηγή εισοδήματος για το χωριό είναι η κτηνοτροφία, τα λατομεία και τα εργοστάσια κοπής και επεξεργασίας μαρμάρου, που υπάρχει σε σημαντικές ποσότητες τόσο στο Φαλακρό όσο και στους υπόλοιπους γύρω ορεινούς όγκους.Σε απόσταση δύο περίπου χιλιομέτρων δυτικά από τον Ξηροπόταμο λειτουργεί οργανωμένη Βιομηχανική Ζώνη, με αρκετές βιοτεχνικές βιομηχανικές μονάδες επεξεργασίας μαρμάρου, γρανίτη, ελαστικών, πλαστικών κ.τ.λ.

Σήμερα πολλοί μετανάστες έχουν επιστρέψει, έχουν χτίσει και επισκευάσει τα σπίτια τους και διατηρούν ένα καλό βιοτικό επίπεδο. Ο επαναπατρισμός δημιούργησε ικανή οικονομική βάση για να παραμείνουν στο χωριό και να δημιουργήσουν οικογένεια εκπρόσωποι της νεότερης γενεάς, με αποτέλεσμα ο Ξηροπόταμος σήμερα να είναι μια ζωντανή, δυναμική κοινότητα με περίπου 3000 μόνιμους κατοίκους.

πηγή: http://www.xiropotamos-mes.gr/